• عباس وفادار - حسابدار رسمی

رییس جمهور محترم و رییس مجلس محترم، حرفه حسابرسی مستقل یکی از ارکان اساسی هر جامعه‌ای است. حسابرسان از این جهت برای جامعه مهم هستند که می‌توانند به گونه‌ای بی طرفانه و مستقل و در قالب اظهارنظرشان، نسبت به صورت های مالی واحد های تجاری اطمینان ایجاد کنند و در انجام وظایفشان، اشتباهات را بیابند و تقلب ها را کشف کنند.

حسابرسان، کلید کمک به سرمایه گذاران در همه‌ی بازارها هستند و مدیران معتبر را از مدیران نالایق جدا می‌کنند. حسابرسان با اطمینان بخشی، هزینه های تامین مالی را کاهش می‌دهند و به تخصیص کارآمد سرمایه برای تقویت رشد اقتصادی کمک می‌کنند.

حسابرسان با ارائه ارزیابی‌های بی‌طرفانه و عینی از مدیریت مسئولانه و مؤثر منابع عمومی برای دستیابی به نتایج مورد نظر، به سازمان‌های دولتی کمک می‌کنند تا به پاسخگویی و شفافیت دست یابند، عملیات را بهبود بخشند و اعتماد را در بین شهروندان و ذینفعان القا کنند. 

حسابرسی فرآیند نظام پاسخگویی است و پاسخگویی ضرورت برقراری نظام رفاه اجتماعی است.

آری، حسابرسان نقش بی بدیلی در جامعه، بازارها و حکومت دارند. شاید برایتان جالب باشد که در جوامع پیشرفته، کسب و کار بدون حرفه حسابرسی بی معنی است و حتی اولین طرف مشورت حکومت ها برای وضع قوانین و مقررات، حرفه حسابرسی است.

رهبر انقلابمان هم تمثیل زیبایی از اهمیت حسابرسی در یکی از بیناناتشان دارند: نظارت بر کسانی که حکومت می‌کنند – چون حکومت به طور طبیعی به معنای تجمع قدرت و ثروت است؛ یعنی اموال بیت‌المال و اقتدار اجتماعی و اقتدار سیاسی در دست بخشی از حکام است – برای این که امانت به خرج دهند و استفاده نادرست نکنند و نفسشان طغیان نکند، یک کار لازم و واجب است و باید هم باشد.

حتی شاید بد نباشد که بدانید در دنیا درآمد سالانه برخی موسسات حسابرسی، در حد و اندازه درآمد دولت ایران است.

اما در کشور عزیزمان ایران، حرفه حسابرسی مستقل در دو قالب جداگانه فعالیت می‌کند:

1. تعداد 260 موسسه حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران با دارا بودن حدود 1.500 حسابدار رسمی و 11.000 نیروی انسانی متخصص که حسابرسی 20.000 بنگاه اقتصادی را بر عهده دارد.

2. سازمان حسابرسی با دارا بودن حدود 110 حسابدار رسمی و 1.100 نیروی انسانی که حسابرسی 700 بنگاه افتصادی عموما دولتی را در اختیار دارد.

با اندک مداقه‌ای در اطلاعات ارایه شده تا کنون می‌توان دریافت که ضریب نفوذ حسابرسی بنگاه‌های اقتصادی با ورود موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران در مقایسه با سازمان حسابرسی به شدت افزایش یافته‌‌است به گونه‌ای که موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران، 20.000 بنگاه اقتصادی را حسابرسی می‌کنند در حالی که این آمار در مورد سازمان حسابرسی، تها 700 بنگاه اقتصادی است. طبعا آثار مثبت این ضریب نفوذ حسابرسی در شفافیت اطلاعات، کشف تقلب‌ها و یافتن اشتباهات، تخصیص بهینه منابع، مالیات ستانی و ... کاملا روشن است. از سوی دیگر، ایجاد نزدیک به 12.500 فرصت شغلی نیروهای متخصص ایجاد شده توسط موسسات حسابرسی بخش خصوصی بدون تحمیل حتی یک ریال هزینه به حکومت در مقایسه با تعداد 1.200 نفر شاغلین در سازمان حسابرسی، لطف بزرگی است که موسسات حسابرسی بخش خصوصی در حق حکومت کرده‌اند. اگر هزینه ایجاد 12.500 فرصت شغلی توسط دولت را حساب کنیم، خواهیم دید که حکومت چه مبلغ هنگفتی به موسسات حسابرسی بخش خصوصی مدیون است. همچنین پرواضح است که با توجه به اندازه سازمان حسابرسی نسبت به موسسات حسابرسی بخش خصوصی و در نظر گرفتن تخصص بالای نیروی حسابرسی، بدون وجود این موسسات، سازمان حسابرسی به هیچ وجه قادر نخواهد بود حتی به وظایف قانونی مندرج در اساسنامه خود عمل کند. 

اگر چه حرفه حسابرسی اعم از بخش دولتی و خصوصی به طور کلی عملکرد قابل قبولی داشته است، لیکن به نظر می‌رسد ایراداتی بر ساختار آن ها وجود دارد که باید به شکل اصولی اصلاح شود. حال به این ایرادات می‌پردازیم:

1. ایرادات مترتب بر سازمان حسابرسی: سازمان حسابرسی تواما وظیفه تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی و نیز انجام وظیفه حسابرسی بنگاه‌های افتصادی را بر عهده دارد که انجام این دو وظیفه در یک سازمان، مانعه‌الجمع هستند. تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی باید سازو کار خود را به طور مستقل و در قالبی جدای از سازمان حسابرسی با توجه به تجربیات جهانی داشته باشد. از سوی دیگر، سازمان حسابرسی که زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی و به عبارتی دولت است، وظیفه حسابرسی بنگاه‌های دولتی را بر عهده دارد که مدیران این بنگاه‌ها توسط خود دولت منصوب می‌شوند. طبعا این امر باعث می‌شود که استقلال سازمان حسابرسی در انجام وظایفش زیر سوال رود. بر این اساس است که ضرورت دارد بخش حسابرسی سازمان حسابرسی از دولت منتزع و به دیوان محاسبات کشور که مستقل از دولت و زیر نظر قوه مقننه است، منتقل گردد.

2. ایرادات مترتب بر جامعه حسابداران رسمی ایران. در تمامی دنیا معمولا نهاد حرفه‌ای حسابرسی مستقل از حکومت وجود دارد که وظیفه برگزاری آزمون، تایید صلاحیت و اعطای عنوان حسابدار رسمی بر عهده آن است. این در حالی است که در ایران این وظیفه بر عهده یک هیات منصوب وزیر امور اقتصادی و دارایی با عنوان هیات تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی است که متاسفانه در مواردی هم برخی مدیران دولتی را بدون برگزاری آزمون و دارا بودن تجربه حرفه‌ای لازم، به عنوان حسابدار رسمی تایید می‌کند. طبعا انتزاع وظیفه تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی از این هیات تحت نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی و واگذاری آن به نهاد حرفه‌ای حسابرسی غیر دولتی امری ضروری است. از سوی دیگر، در حال حاضر جامعه حسابداران رسمی ایران یک نهاد نظارتی بر حرفه حسابداری است که این اعمال نظارت از طریق ساختارهای زیر نظر هیات مدیره جامعه حسابداران رسمی که توسط شورای عالی آن جامعه انتخاب و با حکم رییس شورای عالی جامعه منصوب می‌شوند، انجام می‌گردد. ناگفته نماند که اعضای شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران نیز توسط مجمع عمومی جامعه حسابداران که متشکل از حسابداران رسمی است، انتخاب می‌شود. مروری بر نحوه عمل کشورهای پیشرفته در خصوص نظارت بر حرفه حسابرسی نشان می‌دهد که بروز برخی فسادها و تقلب‌‌ها در صورت‌های مالی، حکومت‌ها را بر آن واداشته است که نظارت بر تمامی یا بخشی از فعالیت های حرفه حسابرسی را به نهاد‌های ناظر مستقل از حرفه حسابرسی واگذار کنند که ساختار این نهاد های ناظر از کشوری به کشور دیگر متفاوت است لیکن ساختار نهاد های ناظر متشکل از نمایندگان قوای سه گانه و سایر ذی‌نفعان مانند اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی، بانک مرکزی، بیمه مرکزی، نهاد حرفه‌ای حسابرسی، که فرادولتی است، می‌تواند نقش بهتری در انجام این نظارت ایفا کند. البته ساختار این نهاد ناظر باید با توجه به اندازه حرفه حسابرسی و محدودیت‌های موجود در نیروی انسانی حرفه‌ای مورد نیاز آن و شرایط کشور طراحی شود.

پس می‌توان گفت که یک معماری صحیح برای ساختار حرفه حسابرسی کشورمان شامل اقدامات زیر است:

1. حذف سازمان حسابرسی و انتقال وظایف حسابرسی آن به دیوان محاسبات کشور و در عین حال ایجاد یک نهاد مستقل برای تدوین استاندارهای حسابداری و حسابرسی.

2. انتزاع وظیفه تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی از هیات زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی و واگذاری آن به نهاد حرفه‌ای حسابداران رسمی که کاملا غیر دولتی است.

3. ایجاد نهاد ناظر با رویکرد فرا دولتی و با حضور نمایندگان قوای سه گانه و سایر ذی نفعان و تعریف ساختار آن با توجه به محدودیت های موجود در نیروی حرفه‌ای مورد نیاز آن.

4. جامعه حسابداران رسمی ایران می‌تواند نقش نهاد حرفه‌ای کاملا غیر دولتی را داشته باشد که در این صورت باید نهاد ناظر تاسیس شود. در عین حال جامعه حسابداران رسمی می‌تواند ساختار نهاد ناظر را بر خود بگیرد که در این صورت، نهاد حرفه‌ای غیر دولتی باید تاسیس شود.

همان گونه که می‌بینید انجام 4 اقدام پیشنهادی بالا به منظور دستیابی به ساختار بهینه حرفه حسابرسی دولتی و خصوصی، کار ساده‌ای نبوده و مستلزم انجام کارشناسی های فراوان، وضع قوانین و مقررات درست و صرف زمان مناسب برای انجام آن است.

علی رغم اهمیت این موضوع بر ساختار اقتصادی کشور و ضرورت دقت لازم در اجرای آن، متاسفانه شاهد آن هستیم که دولت و مجلس و نهادهای دیگر بدون انجام کارشناسی لازم، هر یک به دنبال ارایه راهکاری برای این موضوع هستند که فافد چارچوب کارشناسی لازم و جامعیت برای اجرای پیشنهادات 4 گانه بالا و بدون درنظر گرفتن سهم اندک 10 درصدی سازمان حسابرسی از نیروی حرفه ای حسابرسی کشور است. این راهکارها عبارتند از: 1. لایحه ارایه شده از سوی دولت با عنوان لایحه تشکیل سازمان تنظیم مقررات و نظارت بر امور حسابرسی، 2. طرح مجلس شورای اسلامی با عنوان طرح نظام جامع حسابداری و حسابرسی، 3. طرح مجلس شورای اسلامی با عنوان طرح اصلاح قانون استفاده از خدمات حرفه‌ای حسابداران رسمی که کلیات آن در سال قبل به تصویب مجلس رسیده است، 4. پیشنهاد مشترک سازمان حسابرسی و موسسه حسابرسی مفید راهبر برای اصلاح اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران توسط هیات وزیران، و 5. طرح اساسنامه سازمان نظام بازرسی جمهوری اسلامی ایران که خود داستانی جالب دارد. 

آقای رییس جمهور و آقای رییس مجلس، آیا تاکنون شاهد این همه تعدد در لوایح، طرح ها و پیشنهادات در خصوص یک موضوع حساس و تخصی بدون انجام کارشناسی لازم و بدون توجه به ظرفیت حرفه ای محدود بخش دولتی و بدون این که  در بر گیرنده اصلاحات و ساختارهای لازم باشد، بوده‌اید؟ و آیا می‌دانید تصویب هر یک از این طرح ها، لوایح و پیشنهادات بدون در نظر گرفتن چهار اقدام لازم مطرح شده در صدر این نوشتار و بدون توجه به ظرفیت حرفه‌ای اندک سازمان حسابرسی در مقایسه با موسسات حسابرسی بخش خصوصی چه آثار زیانباری بر حرفه حسابرسی مستقل خواهد داشت؟ و آیا می‌دانید که جامعه حسابداران رسمی ایران در حال حاضر عضو رسمی فدراسیون بین المللی حسابداران است که اعتباری بین المللی به آن می‌هد و هر گونه تغییر حساب نشده در آن می‌تواند منجر به سلب عضویت جامعه حسابداران از این فدراسیون بشود که تبعات زیانباری بر اعتبار و پذیرش  گرارشات حسابرسی موسسات حسابرسی عضو آن در سطح جهانی خواهد داشت؟

آقای رییس جمهور و آقای رییس مجلس، شکی نیست که ارایه این طرح ها و لوایح و پیشنهادات از سر دلسوزی بوده ولی بپذیرید که تماما ناقص و بدون کارشناسی لازم بوده و متاسفانه آثار بسیار منفی بر اعضای حرفه داشته به نحوی که بخش عمده ای از وقت و فکر آنان به آینده مبهم حرفه با تصویب این طرح ها، لوایح و پیشنهادات معطوف شده؟

از شما دو بزرگوار تقاضا دارم به داد حرفه حسابرسی برسید. این طرح ها، لوایح و پیشنهادات را متوقف کنید و با ایجاد یک کارگروه کارشناسی با مشارکت نمایندگان متخصص جامعه حسابداران رسمی ایران و استفاده از تجربیات جهانی، ساختاری صحیح و بهینه برای حرفه حسابرسی مستقل کشورمان ایجاد کنید. بدیهی است در این صورت، دعای خیر نزدیک به 14.000 نفر اعضای حرفه را خواهید داشت و آرامش را به حرفه التهاب زده حسابرسی بر خواهید گرداند.  

منبع: روزنامه جهان صنعت چهارشنبه 12 مرداد 1401